Połóg – porady położnej

Czym jest połóg, na jakie okresy się dzieli, jak długo trwa?

Temat o którym nie wspomina się często oraz jest pomijany w rozmowach z ciężarnymi. Czym tak dokładnie jest tajemniczy połóg? Połóg jest to okres po ciąży i porodzie, w którym anatomiczne, morfologiczne i czynnościowe zmiany ciążowe stopniowo ustępują, czyli wracają do stanu sprzed ciąży. Charakterystycznym dla połogu jest także wystąpienie i utrzymanie laktacji oraz ponowne podjęcie czynności przez jajniki. Przeciętnie trwa około 6-8 tygodni.

Połóg dzieli się na 3 okresy:

1. Bezpośredni – obejmujący pierwsze 24 godziny po porodzie. Jest szczególnie niebezpieczny ze względu na możliwość wystąpienia ostrych powikłań poporodowych.
2. Wczesny połóg – trwający do końca pierwszego tygodnia po porodzie.
3. Późny połóg – trwający do końca 6 tygodnia po porodzie. W tym czasie następuje całkowita inwolucja narządu rodnego oraz powrót organizmu kobiety do stanu przed ciążą. U kobiet nie karmiących piersią już po tym okresie pojawiają się cykle miesiączkowe.

Zmiany zachodzące w organizmie położnicy

1. Zmiany w narządzie rodnym

Zmiany połogowe obejmują wszystkie narządy płciowe, ale najbardziej zaznaczone są w macicy. W okresie połogu dochodzi do zwijania się (inwolucji) mięśnia macicy. Jest to spowodowane nagłym przerwaniem działania hormonów łożyskowych na macicę oraz ograniczeniem dopływu krwi do macicy, spowodowanym skurczami pojawiającymi się podczas połogu.

Wyróżnia się trzy rodzaje skurczów połogowych:

• Skurcz toniczny – stałe napięcie mięśnia macicy,
• Skurcze poporodowe– samoistne rytmiczne skurcze,
• Skurcze odruchowe – występujące podczas karmienia piersią, związane z wydzielaniem oksytocyny. (jest to całkiem normalne, że podczas karmienia piersią będziesz odczuwać delikatny ból podbrzusza, a ilość odchodów połogowych po karmieniu będzie większa).

Bezpośrednio po porodzie masa macicy wynosi około 1000g, a jej dno znajduje się w połowie odległości między pępkiem a spojeniem łonowym. Jest ona twarda i kulista. Po 24 godzinach po porodzie macica przemieszcza się nieco ku górze. Dno macicy może sięgać wysokości pępka. W ciągu następnych dni obniża się ono codziennie o 1-1,5 cm. W 5 dobie znajduje się w połowie odległości między pępkiem a spojeniem łonowym, a po upływie 2 tygodni jest niewyczuwalne przez powłoki brzuszne. Swoją zwykłą wielkość macica osiąga około 6 tygodni po porodzie, a masa jej wynosi wtedy około 70 g. Co to wszystko oznacza? To właśnie, że po porodzie twój brzuch nie stanie się nagle płaski jak sprzed ciąży, potrzebny jest na to czas, gdyż jest to proces etapowy.

Zmiany w połogu dotyczą także szyjki macicy. Fakt, który jest ważny dla każdej kobiety – pochwa rozciągnięta podczas porodu nigdy nie wraca do stanu sprzed porodu, jednak pamiętaj napięcie jej tkanek szybko wzrasta.

Jednocześnie ze zwijaniem się mięśnia macicy następuje gojenie się miejsca łożyskowego i wydalanie resztek zmienionego endometrium. W miejscu w którym usadowione było łożysko tworzy się naciek leukocytarny, dochodzi do martwicy i usunięcia tkanek nekrotycznych wraz z odchodami. Po oczyszczeniu następuje regeneracja błony śluzowej macicy. Właśnie przez ten proces powstają odchody połogowe.

Odchodami połogowymi nazywamy wydaliny z jamy macicy wraz z treścią surowiczą i śluzową. Mają charakter wydzieliny przyrannej o mdłym zapachu. Są materiałem bardzo zakaźnym. W pierwszym tygodniu połogu są one krwiste – ich ilość nie powinna być większa niż podczas zwykłego krwawienia miesięcznego (około 8 średnio zmoczonych wkładek). Następnie stają się brązowo-czerwone , żółte i około 3 tygodnia są one białawe, surowicze w znacznie mniejszej ilości. Odchody zanikają około 4-6 tygodnia połogu.

Uszkodzenia tkanek miękkich kanału rodnego na ogół goją się szybko i bez powikłań.

 

2. Zmiany ogólnoustrojowe

Zmiany hormonalne zachodzące podczas połogu polegają na obniżaniu się stężenia estrogenu, progesteronu i estradiolu. Już pod koniec pierwszego tygodnia połogu osiągają one wartości sprzed ciąży. Podobnie stężenie laktogenu łożyskowego (HPL) w surowicy osiąga wartości nieoznaczalne już w ciągu kilku pierwszych dni połogu. Stężenie gonadotropiny kosmówkowej (HCG) obniża się stopniowo i znika z krwiobiegu między 11 a 16 dniem po porodzie.

Powrót prawidłowych stężeń estrogenów jest opóźniony u kobiet karmiących piersią. Wzrasta u nich także stężenie prolaktyny (PRL) zwłaszcza podczas ssania.

Krwawienie miesiączkowe powraca w różnym czasie po porodzie. Jest to zależne od rodzaju karmienia oraz częstotliwości karmienia piersią. Pierwsza miesiączka następuje w cyklu bezowulacyjnym. Czas pojawienia się owulacji jest różny i opóźnia się przez karmienie piersią.

Powraca w tym czasie brzuszny tor oddychania i znika zasadowica oddechowa charakterystyczna dla okresu ciąży.

W okresie połogu ustępują także zmiany w obrębie skóry i powłok brzusznych. Znikają przebarwienia skóry (z wyjątkiem przebarwień otoczki brodawki sutkowej). Powłoki brzuszne przez pewien czas są wiotkie i miękkie, rozstępy skórne zmieniają barwę na srebrzystobiałą, jednak nie znikają zupełnie.

 

3. Zmiany w układzie krążeniowym

Zmiany w układzie krążenia polegają na przejściowym wzroście objętości krwi krążącej o około 15-30%. Jednak w wyniku zwiększonej diurezy, już w 2 dobie połogu i w ciągu następnych dni występuje spadek objętości krwi i wzrost wartości hematokrytu.

Zmiany hemodynamiki krążenia następują bardzo gwałtownie. Obserwuje się wzrost pojemności wyrzutowej i minutowej serca oraz zwolnienie czynności serca. Powrót do prawidłowych wartości dokonuje się stopniowo w ciągu pierwszego tygodnia połogu.

Dość znacznie zaznaczają się również zmiany w składzie krwi. Bezpośrednio po porodzie stwierdza się wzrost liczby leukocytów. Wzrasta lepkość krwi. Powoduje to, wraz ze wzrostem liczby płytek krwi oraz stężenia fibrynogenu, zwiększenie gotowości zakrzepowej.

4. Układ moczowy i równowaga wodno-elektorlitowa:

W rezultacie porodu zarówno błona śluzowa pęcherza moczowego jak i cewka moczowa są obciążone, wskutek ucisku, jakiego doznały ze strony główki płodu. Ściany pęcherza moczowego mają zmniejszone napięcie, co powoduje osłabienie uczucia parcia na mocz oraz niecałkowite opróżnienie pęcherza. Zaleganie moczu w pęcherzu może stanowić podłoże do infekcji w drogach moczowych. Przepełniony pęcherz zwłaszcza w pierwszych godzinach po porodzie może być przyczyną gorszego obkurczania dolnego odcinka macicy i uniesienia macicy w całości ku górze, co może wiązać się ze zwiększonym krwawieniem z dróg rodnych- opróżnienie pęcherza moczowego spowoduje prawidłowe obkurczanie się macicy i normalizację rozmiarów krwawienia poporodowego.

Diureza po porodzie (oddawanie moczu) wybitnie wzrasta nawet do 3000 ml między 2 a 5 dniem po porodzie- pęcherz moczowy napełnia się wręcz szybko i znaczenie. Jest to całkiem normalne, że będziesz korzystać z toalety kilka lub kilkanaście razy więcej.

Zwiększona utrata wody przez skórę (pocenie się) jest także dodatkową drogą utraty nagromadzonych w ciąży płynów.

Przeciętna utrata masy ciała po porodzie wynosi koło 5,5 kg, na co składa się masa płodu, popłodu, wód płodowych. Dodatkowo podczas całego porodu kobieta traci około 4 kg- jako rezultat utraty płynów i elektrolitów nagromadzonych podczas ciąży. W pierwszym tygodniu połogu następuje utrata około 2000 ml, płynów ,a kolejnych 1500 ml w ciągu dalszych 5 tygodniu połogu.

5. Układ pokarmowy:

Bezpośredni po porodzie powracają funkcje trawienia i absorpcji w jelicie cienkim. Zaczniesz odczuwać głód, ponieważ podczas porodu zostały wyczerpane zapasy węglowodanów, odczujesz także pragnienie spowodowane utratą płynów zarówno przez skórę jak i z powodu rozpoczynającej się obfitej diurezy. Przykrą dolegliwość stanowią żylaki odbytu, które mogą osiągać znaczne rozmiary, wypadać przez zwieracz zewnętrzny odbytu i powodować znaczne dolegliwości bólowe związane z toczącym się tam lokalnym procesem zakrzepowym.Perystaltyka jelit jest początkowo leniwa, pierwsza wypróżnianie może być dla Ciebie na ogół trudne w związku z bólem w obrębie zeszytej rany krocza pogłębionym przez współdziałające żylaki odbytu.

Jeśli miałaś eneme zastosowaną przed porodem spowoduje ona brak wypróżniania przez kolejne 1-2 dni po porodzie. Łagodne wypróżnianie może spowodowac podanie czopków glicerynowych. Zazwyczaj w 2 dobie po operacji pojawia się perystaltyka i odchodzą gazy a wypróżnianie należy sprowokować po początku 3 doby po zabiegu operacyjnym.

Zaleca się regularne odżywianie z optymalna podąża pokarmów białkowych owoców, warzyw, produktów mlecznych i większych niż zazwyczaj ilości płynów (2-3 litrów). Jeśli karmisz piersią wymagasz podaży około 2600-2800 kcal/dobę. Pamiętaj także o dalszej suplementacji witamin i soli mineralnych.

 

Zasady pielęgnacji i higieny w okresie połogu.

W czasie połogu o higienę należy dbać podwójnie. W tym czasie higiena jest niezwykle ważna, ponieważ odchody połogowe w zetknięciu z powietrzem mogą wydzielać niemiły zapach oraz stać się siedliskiem groźnych bakterii. Aby zapobiec takiej sytuacji najlepiej zastosować kilka zasad.

 

Higiena i pielęgnacja krocza:

• zmywaj krocze kilka razy dziennie wodą z dodatkiem mydeł przeciwbakteryjnych lub środków antyseptycznych,
• podmywaj się po każdorazowym oddaniu moczu i stolca, w kierunku od wzgórka do odbytu,
• osuszaj krocze miękkim, jednorazowym ręcznikiem poprzez dotykanie (nie pocieranie),
• wietrz krocze (w pozycji leżącej z rozwiedzionymi nogami),
• często zmieniaj wkładki,
• stosuj przewiewną bieliznę z materiałów naturalnych, wchłaniających wilgoć, unikaj stosowania obcisłych ubrań,
• w przypadku dolegliwości bólowych zastosuj okłady ze skruszonego lodu, przymoczków z arniki, nagietka i rivanolu
• korzystaj z prysznicu zamiast wanny,
• nie używaj gąbki, ponieważ jest to w tym okresie siedliskiem bakterii,
• nie stosuj żadnych tamponów,
• jeśli masz ranę po nacięciu/pęknięciu krocza po kąpieli, użyj środka antyseptycznego np. oktaniseptu na ranę.

 

Higiena i pielęgnacja piersi:

• przed każdym karmieniem umyć ręce,
• przed karmieniem przewiń dziecko,
• nie myj piersi przed każdym karmieniem jedynie 2 razy dziennie w czasie toalety całego ciała,
• piersi myj wodą, unikaj częstego mycia mydłem, które wysusza brodawki, co skutkuje ich pękaniem,
• noś biustonosze bez usztywnień, na szerokich ramiączkach,
  często wymieniaj wkładki laktacyjne (nawet kilka razy w ciągu dnia),
• przez pierwsze tygodnie laktacji możesz zakładać biustonosz na noc,
• 1-2 razy dziennie smaruj piersi odpowiednimi kremami do pielęgnacji kobiet w czasie laktacji (lub zwykła oliwką dla dzieci),
  na podrażnione brodawki zastosuj specjalne do tego maści.

 

Higiena i pielęgnacja rany po cięciu cesarskim:

• podczas kąpieli używaj wody z dodatkiem mydeł przeciwbakteryjnych lub środków antyseptycznych, przemywaj ranę od zewnątrz do wewnątrz,
• osuszaj ranę miękkim, jednorazowym ręcznikiem poprzez dotykanie (nie pocieranie), następnie zastosuj środek antyseptyczny np. oktanisept
• wietrz ranę,
• unikaj stosowania obcisłych ubrań,
• korzystaj z prysznicu zamiast wanny,
• nie używaj gąbki, ponieważ jest w tym okresie siedliskiem bakterii,
• jeśli musisz gdzieś wyjść na dłużej możesz zastosować na ranę opatrunek aby chronił ranę, pamiętaj jednak aby żadna część garderoby nie uciskała rany,
• jeśli rana nie posiada już szwów możesz delikatnie masować jej brzegi, może być to delikatnie bolesne lecz zmniejszy ryzyko powstania dużych zrostów.

 

Ważne informacje w skrócie

Całkowicie normalne w okresie połogu jest:

• częste oddawanie moczu,
• zlewne poty,
• obrzęki kostek (w pierwszych dniach po porodzie),
• obniżenie nastroju, nie zaburzające funkcjonowania codziennego,
• zwiększone krwawienie podczas karmienia piersią,
• uczucie przepełnienia w pochwie – „wypadania” macicy,
• uczucie rozluźnienia lub uczucie ciągnięcia przy wejściu do pochwy.

To powinno Cię zaniepokoić, powinnaś udać się do lekarza:

• gorączka,
• bolesne, obrzmiałe piersi z twardymi guzkami (plus ewentualnie gorączka),
• nagłe bardzo obfite krwawienie z dróg rodnych,
• zmiana zapachu odchodów połogowych na bardzo nieprzyjemny,
• ropna wydzielina z rany po cięciu cesarskim,
• duszność,
• niemożność oddawania moczu,
• obniżony nastrój, który uniemożliwia Ci codzienne funkcjonowanie.

Do końca połogu (czyli 6 tygodni) nie powinnaś:

• współżyć,
• podnosić ciężkich przedmiotów (powyżej 5kg),
• kąpać się w wannie ani chodzić na basen,
• wykonywać ćwiczeń mięśni brzucha,
• wprowadzać nic do pochwy (chyba, że np. lek po zaleceniach lekarskich).

Do końca połogu powinnaś:

• wykonywać ćwiczenia na mięśnie dna miednicy (ćwiczenia Kegla)
• unikać zaparć (pić dużo wody, jeść pokarmy bogate w błonnik)
• w miarę możliwość spacerować – nie leżeć!
• pozwolić na wsparcie rodziny
• myć się pod prysznicem dwa razy dziennie, myć okolice intymne wodą z np. zwykłym szarym mydłem i delikatnie osuszać
• wymieniać podpaski najrzadziej co 4h, również w nocy
• nosić przewiewną bieliznę, w miarę możliwości „wietrzyć” miejsca z szwami
• nosić odpowiednio dopasowany biustonosz