Czas trwania ciąży to średnio 9 miesięcy, 40 tygodni. Trudo jednoznacznie określić dokładny czas trwania ciąży, gdyż wpływ na to ma wiele czynników. Bardzo często trudno jest określić konkretny dzień zapłodnienia , dlatego też do obliczeń używamy początek pierwszego dnia ostatniej miesiączki.
Każdą ciąże możemy podzielić na tygodnie, miesiące a także trymestry. Umowny podział ciąży na trymestry wygląda następująco:
I trymestr – rozpoczyna się od pierwszego dnia ostatniej miesiączki i trwa do 13 tygodnia (jest to 1,2,3 miesiąc ciąży),
II trymestr – trwa od 14 do 27 tygodnia ciąży (jest to 4,5,6 miesiąc),
III trymestr – trwa od 28 do 40 tygodnia lub do czasu zakończenia/ rozwiązania ciąży (jest to 7,8,9 miesiąc).
Okres płodowy rozpoczyna się w ok. 9 tygodniu rozwoju i kończy się waz z porodem. Czas przejście z rozwoju zarodkowego do płodowego wyznacza między innymi pojawienie się punktów kostnienia w kościach długich i w czaszce oraz rozpoczęcie hemopoezy w wątrobie (czyli proces wytwarzania i różnicowania się elementów morfotycznych krwi).
Od poczęcia do 3 miesiąca
W tym czasie większość narządów i układów jest już ukształtowana. Głowa stanowi połowę wielkości płodu. Oczy są szeroko rozstawione, powieki zamknięte, uszy osadzone nisko. Pod koniec 3 miesiąca rozwoju w okolicy płytek paznokciowych pojawiają się zagłębienia. W okolicy 10 tygodnia powoli zanika przepuklina fizjologiczna, tj. następuje cofnięcie się pętli jelitowych do jamy brzusznej. W 12 tygodniu jest możliwe rozróżnienie płci, lecz należy pamiętać, że nie jest to ostateczne rozpoznanie (pewne rozpoznanie lekarz może podać w II trymestrze). W badaniu usg zauważalna jest aktywność ruchowa płodu, jednak jest ona na tyle słaba, że matka jej nie wyczuwa. Pojawia się odruch ssania i mrużenie powiek. Długość ciemieniowo-siedzeniowa (CRL) wynosi średnio 87mm, a masa ciała wynosi średnio 45g.
4 miesiąc rozwoju
Rozpoczyna się kształtowanie twarzy – następuje dośrodkowe przesunięcie oczu, małżowiny uszne przesuwają się ku górze, zaznaczają się rysy twarzy, pojawiają się delikatne brwi i rzęsy. Tułów i kończyny zaczynają rosnąć znacznie szybciej niż głowa. Postępuje proces kostnienia kości. W około 16 tygodniu u dziewczynek różnicują się jajniki. Długość ciemieniowo-siedzeniowa (CRL) wynosi około 140mm, a masa ciała to około 200g.
5 miesiąc rozwoju
Między 18 a 20 tygodniem rozwoju ostatecznie różnicuje się płeć płodu. U dziewczynek w 18 tygodniu wykształca się macica, natomiast w 20 tygodniu u chłopców rozpoczyna się proces zstępowania jąder do moszny. Skóra płodu pokrywa się mazią płodową oraz pojawia się na niej owłosienie płodowe tzw. lanugo. Zaczynają powstawać zawiązki zębów. W okolicy zamostkowej, okołonerkowej i karkowej rozwija się tkanka tłuszczowa brunatna. Ruchy stają się bardziej widoczne w badaniu usg oraz są już wyraźniej wyczuwalne przez przyszłą mame Długość CRL to około 190 mm, natomiast masa ciała to około 460g.
6 miesiąc rozwoju
W tym czasie znacznie wzrasta masa płodu. Proporcje ciała powoli zaczynają zbliżać się do proporcji noworodka. Skóra jest cienka, przezroczysta, różowoczerwona i pomarszczona. Płód zaczyna słyszeć. Znacznie wzrasta aktywność ruchowa dziecka. Długość CRL wynosi w tym okresie około 230-250mm, a masa ciała około 820-1000g.
7 miesiąc rozwoju
Rozwija się tkanka tłuszczowa żółta. Włosy na głowie są już dobrze rozwinięte i możliwe do zobrazowania na badaniu USG. Następuje intensywny rozwój mózgu oraz funkcji szpiku kostnego. W 26 tygodniu rozpoczyna się wydziela nie surfaktantu (który jest bardzo potrzebny do prawidłowego funkcjonowania płuc dziecka po porodzie). Płód może otwierać i zamykać oczy, odróżnia również światło i ciemność. Długość CRL wynosi średnio 270-280mm, a masa ciała średnio 1300-1700g.
8 miesiąc rozwoju
Skóra dziecka jest gładka, różowa, a tkanka podskórna stanowi około 8% masy jego ciała. Kończyny są dobrze rozwinięte. W około 30 tygodniu pojawia się odruch źreniczny (tzw. reakcja źrenicy na światło). Dzieci urodzone w tym okresie są zdolne do samodzielnego przeżycia. Długość CRL to średnio 300-320mm, natomiast masa ciała około 2250-2500g.
9 miesiąc rozwoju
To okres spowolnionego wzrostu płodu. Zanika owłosienie płodowe tzw. lanugo. Skóra zmienia kolor na biały lub niebiesko różowy. Paznokcie pokrywają opuszki palców. Tkanka tłuszczowa może stanowić nawet 16% masy ciała płodu. Silnie zaznaczony jest odruch chwytania i odruch źreniczny. Obwód głowy jest zbliżony do obwodu brzucha. Długość CRL (bez długości nóżek) wynosi 360mm, a masa ciała to średnio 3350-3400g.
Źródło: G.H. Bręborowicz „Położnictwo i Ginekologia” tom I, PZWL Warszawa 2015
Odbiór pierwszych ruchów dziecka jest bardzo subiektywny. Dopiero z czasem ruchy są tak wyraźne, że nie sposób ich z niczym pomylić i wątpliwości znikają. Przyjmuje się, że wcześniej pierwsze ruchy dziecka odczuwają kobiety drobne i szczupłe oraz w kolejnych ciążach. Mniejsza zawartość tkanki tłuszczowej u szczupłych kobiet ułatwia odbiór ruchów, ponieważ umożliwia to uniknięcie efektu ich tłumienia. W kolejnych ciążach kobiety mają większą świadomość własnego ciała i wiedzą, czego się spodziewać, dlatego zazwyczaj szybciej rozpoznają ruchy dziecka. Należy również pamiętać, że sporo zależy od ułożenia łożyska – umiejscowienie go na przedniej ścianie macicy (czyli od strony powłok brzusznych ciężarnej) może utrudniać odczuwanie ruchów dziecka. Szybciej odczuwa się również ruchy większych i bardziej energicznych dzieci. Późniejsze odczuwanie ruchów może być też związane z obecnością większej ilości płynu owodniowego.
Dziecko zaczyna poruszać się już około 10 tygodnia trwania ciąży, ale ruchy te są widoczne jedynie na USG. Natomiast pierwszych wyczuwalnych ruchów dziecka pojawią się między 18. (u wieloródek, czyli kobiet które już rodziły) a 24. tygodniem ciąży (u pierwiastek, czyli kobiet które są w ciąży po raz pierwszy), chociaż nie jest to regułą.
Dzięki badaniom USG wiadomo, że dziecko w brzuchu mamy:
Należy pamiętać, że każdy maluch ma własny rytm dnia, niektóre dzieci dają o sobie znać wczesnym rankiem, inne wieczorem. Zazwyczaj ruchy stają się bardziej intensywne po zjedzeniu posiłku.
Pierwsze ruchy dziecka są odczuwalne raczej jako muśnięcia, delikatne przelewanie, bulgotanie, “bąbelki” w brzuchu. Pojawiają się zazwyczaj po jedzeniu albo wieczorem, gdy przyszła mama odpoczywa. Na pewno zorientujesz się, że to właśnie “to”. Gdy już wiesz, że nie chodzi o kopnięcia, bez problemu wyodrębnisz charakterystyczne “bulgotanie”.
Ruchy dziecka dopiero w późniejszym etapie ciąży są odczuwane jako “kopnięcia”. Brzuch będzie falował i pojawią się na nim ślady obecności dziecka. Przykładając rękę do brzucha będzie można wyczuć kopnięcia.
Warto obserwować częstotliwość ruchów dziecka. Około 20 tygodnia będą one częste, ale słabe. Od 32 tygodnia występują rzadziej, ale są mocniejsze. Natomiast po 37 tygodniu występują częściej z większą regularnością.
Dostępne są trzy sposoby na kontrolę dobrostanu płodu, biorąc pod uwagę jego ruchy. Jest to metoda jakościowa, ilościowa i specjalistyczna – tzw. metoda Cardiff.
Metoda jakościowa
Najprostsza metoda oceny ruchów. Polega ona na określaniu charakteru ruchów – czy są słabe, czy też silne.
Metoda ilościowa
Polega na obliczaniu ilości odczuwanych ruchów płodu w określonym czasie – najczęściej w wybrane 2 godziny w ciągu dnia. Wynik prawidłowy to 10 ruchów w ciągu 2 godzin. Należy jednak pamiętać, aby wybrane 2 godziny w ciągu dnia przeznaczone na obserwacje były stałe (przykładowo, codziennie między 17 a 19).
Metoda Cardiff
Metoda możliwa do stosowania już od 30 tygodnia ciąży o prawidłowym przebiegu. Do oceny tą metodą służy karta ruchów płodu, przedstawiona poniżej.
cardiff źródło: http://mediweb.pl
Metoda ta polega na codziennym liczeniu ruchów płodu między godziną 9.00 a 21.00. Za wynik prawidłowy uznaje się odczucie 10 wyraźnych ruchów płodu w ciągu 12 godzin. Jeśli 10 ruchów dziecka wystąpi w krótszym czasie, oznacza to zakończenie testu w danym dniu.
Na przedstawionej wyżej karcie oznacza się czas ostatniego – 10 ruchu. Natomiast jeśli liczba ruchów płodu jest mniejsza niż 10, kolejnego dnia przyszła mama powinna uważnie obserwować ruchy maluszka. Jeśli sytuacja się nie zmienia – należy udać się do lekarza.
Oznaczenie na karcie obserwacji:
Jeśli ostatni, 10 ruch nastąpił o godzinie 10.15, to zamalowujemy kwadrat przy godzinie 10.30., natomiast jeśli np. 10 ruch dziecka wystąpi o 19.50, to zamalowujemy kwadracik przy godzinie 20:00.
Źródło: M.Troszyński „Położnictwo: ćwiczenia” PZWL, Warszawa 2016
G. Bręborowicz „Położnictwo i ginekologia” tom I, PZWL, Warszawa 2015
Zapis KTG – co to jest?
To pytanie zadaje sobie wielu przyszłych rodziców. Podczas ciaży, jak również podczas porodu podstawową, nieinwazyjną, bezpieczną metodą oceny oraz nadzoru biofizycznego dobrostanu płodu jest analiza kardiotokograficzna zapisu akcji serca płodu. KTG – zapis kardiotokograficzny w największym uproszczeniu, to badanie pozwalające monitorować czynność serca płodu oraz aktywność skurczową macicy. Zapis KTG można wykonywać już od 28 tygodnia ciaży.
Kiedy wykonuje się KTG?
Zgodnie z aktualnymi wytycznymi PTGiP (Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników) nie zaleca się przeprowadzania zapisów u kobiet w ciaży dotychczasowo o prawidłowym przebiegu, które nie są hospitalizowane i nie przekroczyły terminu porodu wyznaczonego według daty ostatniej miesiączki i badania ultrasonograficznego wykonanego około 12 tygodnia ciąży. Według części źródeł zaleca się hospitalizację po przekroczeniu terminu porodu i wdrożenie codziennych zapisów kardiotokograficznych celem monitorowania stanu wewnątrzmacicznego płodu, bądź wykonywanie ich ambulatoryjnie w ciągu pierwszego tygodnia po przekroczeniu terminu porodu.
Wskazania do wykonania zapisu KTG:
Wskazania matczyne
Powikłania ciąży
Jak wygląda badanie, ile trwa?
Podczas badania na brzuch przyszłej mamy zakładane są dwa pasy z czujnikami- głowicami. Jadna z nich prowadzi pomiar uderzeń serca płodu, natomiast druga rejestruje aktywność skurczową macicy. Zapis KTG powinien być wykonywany u kobiet ciężarnych w warunkach spokoju, w wygodnej pozycji, najlepiej na lewym boku (likwidacja ucisku na żyłe główną dolną). Minimalny czas trwania zapisu to 20 minut, czas ten pozwala na obiektywną ocene zapisu, biorąc pod uwagę występowanie okresu snu i czuwania – aktywności płodu, która oczywiście wpływa na obraz zapisu.
Jak odczytać/ interpretować zapis KTG?
Prawidłowa liczba uderzeń serca płodu to 110-160 na minutę – to tak zwana normokardia. Może się wydawać,że to bardzo dużo. Należy pamiętać, że serce dziecko bije raz szybciej od serca mamy.
Spowolnienie lub przyspieszenie tętna płodu nie zawsze musi świadczyć o zagrożeniu jego dobrostanu. Dotyczy to zmian krótkotrwałych i przejściowych np. sen dziecka, ucisk na żyłe główną dolna, zdenerwowanie ciężarnej, wysokie ciśnienie ciężarnej, aktywność ruchowa płodu, niski wiek ciąży itp.
Zmienność podstawowa, oznacza chwilowe zmiany czynności serca płodu, powyżej i ponieżej wartości podstawowej (tzn. średniej wartości uderzeń serca płodu na minutę), w przypadku prawidłowego zapisu kardiotokograficznego wynosi od 5 do 25 uderzeń na minutę i odzwierciedla prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego płodu.
Jak rozumieć stwierdzenie, że zapis jest reaktywny? Oznacza to występowanie dwóch lub więcej akceleracji o amplitudzie ponad 15 uderzeń na minutę trwające co najmniej 15 sekund i związane są one z aktywnością ruchową płodu.
Czym jest natomiast akceleracja? Jest to krótkotrwałe przyśpieszenie czynności serca płodu o co najmniej 15 uderzeń na minutę trwające co najmniej 15 sekund. Świadczy to o prawidłowej funkcji układu nerwowego i prawie zawsze jest związane z aktywnością ruchową płodu.
Źródło: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników – Zastosowanie kardiotokografii w położnictwie.
Temat o którym nie wspomina się często oraz jest pomijany w rozmowach z ciężarnymi. Czym tak dokładnie jest tajemniczy połóg? Połóg jest to okres po ciąży i porodzie, w którym anatomiczne, morfologiczne i czynnościowe zmiany ciążowe stopniowo ustępują, czyli wracają do stanu sprzed ciąży. Charakterystycznym dla połogu jest także wystąpienie i utrzymanie laktacji oraz ponowne podjęcie czynności przez jajniki. Przeciętnie trwa około 6-8 tygodni.
Połóg dzieli się na 3 okresy:
1. Bezpośredni – obejmujący pierwsze 24 godziny po porodzie. Jest szczególnie niebezpieczny ze względu na możliwość wystąpienia ostrych powikłań poporodowych.
2. Wczesny połóg – trwający do końca pierwszego tygodnia po porodzie.
3. Późny połóg – trwający do końca 6 tygodnia po porodzie. W tym czasie następuje całkowita inwolucja narządu rodnego oraz powrót organizmu kobiety do stanu przed ciążą. U kobiet nie karmiących piersią już po tym okresie pojawiają się cykle miesiączkowe.
1. Zmiany w narządzie rodnym
Zmiany połogowe obejmują wszystkie narządy płciowe, ale najbardziej zaznaczone są w macicy. W okresie połogu dochodzi do zwijania się (inwolucji) mięśnia macicy. Jest to spowodowane nagłym przerwaniem działania hormonów łożyskowych na macicę oraz ograniczeniem dopływu krwi do macicy, spowodowanym skurczami pojawiającymi się podczas połogu.
Wyróżnia się trzy rodzaje skurczów połogowych:
Skurcz toniczny – stałe napięcie mięśnia macicy,
Skurcze poporodowe – samoistne rytmiczne skurcze,
Skurcze odruchowe – występujące podczas karmienia piersią, związane z wydzielaniem oksytocyny. (jest to całkiem normalne, że podczas karmienia piersią będziesz odczuwać delikatny ból podbrzusza, a ilość odchodów połogowych po karmieniu będzie większa).
Bezpośrednio po porodzie masa macicy wynosi około 1000g, a jej dno znajduje się w połowie odległości między pępkiem a spojeniem łonowym. Jest ona twarda i kulista. Po 24 godzinach po porodzie macica przemieszcza się nieco ku górze. Dno macicy może sięgać wysokości pępka. W ciągu następnych dni obniża się ono codziennie o 1-1,5cm. W 5 dobie znajduje się w połowie odległości między pępkiem a spojeniem łonowym, a po upływie 2 tygodni jest niewyczuwalne przez powłoki brzuszne. Swoją zwykłą wielkość macica osiąga około 6 tygodni po porodzie, a masa jej wynosi wtedy około 70g. Co to wszystko oznacza? To właśnie, że po porodzie twój brzuch nie stanie się nagle płaski jak sprzed ciąży, potrzebny jest na to czas, gdyż jest to proces etapowy.
Zmiany w połogu dotyczą także szyjki macicy. Fakt, który jest ważny dla każdej kobiety – pochwa rozciągnięta podczas porodu nigdy nie wraca do stanu sprzed porodu, jednak pamiętaj napięcie jej tkanek szybko wzrasta.
Jednocześnie ze zwijaniem się mięśnia macicy następuje gojenie się miejsca łożyskowego i wydalanie resztek zmienionego endometrium. W miejscu w którym usadowione było łożysko tworzy się naciek leukocytarny, dochodzi do martwicy i usunięcia tkanek nekrotycznych wraz z odchodami. Po oczyszczeniu następuje regeneracja błony śluzowej macicy. Właśnie przez ten proces powstają odchody połogowe.
Odchodami połogowymi nazywamy wydaliny z jamy macicy wraz z treścią surowiczą i śluzową. Mają charakter wydzieliny przyrannej o mdłym zapachu. Są materiałem bardzo zakaźnym. W pierwszym tygodniu połogu są one krwiste – ich ilość nie powinna być większa niż podczas zwykłego krwawienia miesięcznego (około 8 średnio zmoczonych wkładek). Następnie stają się brązowo-czerwone , żółte i około 3 tygodnia są one białawe, surowicze w znacznie mniejszej ilości. Odchody zanikają około 4-6 tygodnia połogu.
Uszkodzenia tkanek miękkich kanału rodnego na ogół goją się szybko i bez powikłań.
2. Zmiany ogólnoustrojowe
Zmiany hormonalne zachodzące podczas połogu polegają na obniżaniu się stężenia estrogenu, progesteronu i estradiolu. Już pod koniec pierwszego tygodnia połogu osiągają one wartości sprzed ciąży. Podobnie stężenie laktogenu łożyskowego (HPL) w surowicy osiąga wartości nieoznaczalne już w ciągu kilku pierwszych dni połogu. Stężenie gonadotropiny kosmówkowej (HCG) obniża się stopniowo i znika z krwiobiegu między 11 a 16 dniem po porodzie.
Powrót prawidłowych stężeń estrogenów jest opóźniony u kobiet karmiących piersią. Wzrasta u nich także stężenie prolaktyny (PRL) zwłaszcza podczas ssania.
Krwawienie miesiączkowe powraca w różnym czasie po porodzie. Jest to zależne od rodzaju karmienia oraz częstotliwości karmienia piersią. Pierwsza miesiączka następuje w cyklu bezowulacyjnym. Czas pojawienia się owulacji jest różny i opóźnia się przez karmienie piersią.
Powraca w tym czasie brzuszny tor oddychania i znika zasadowica oddechowa charakterystyczna dla okresu ciąży.
W okresie połogu ustępują także zmiany w obrębie skóry i powłok brzusznych. Znikają przebarwienia skóry (z wyjątkiem przebarwień otoczki brodawki sutkowej). Powłoki brzuszne przez pewien czas są wiotkie i miękkie, rozstępy skórne zmieniają barwę na srebrzystobiałą, jednak nie znikają zupełnie.
3. Zmiany w układzie krążeniowym
Zmiany w układzie krążenia polegają na przejściowym wzroście objętości krwi krążącej o około 15-30%. Jednak w wyniku zwiększonej diurezy, już w 2 dobie połogu i w ciągu następnych dni występuje spadek objętości krwi i wzrost wartości hematokrytu.
Zmiany hemodynamiki krążenia następują bardzo gwałtownie. Obserwuje się wzrost pojemności wyrzutowej i minutowej serca oraz zwolnienie czynności serca. Powrót do prawidłowych wartości dokonuje się stopniowo w ciągu pierwszego tygodnia połogu.
Dość znacznie zaznaczają się również zmiany w składzie krwi. Bezpośrednio po porodzie stwierdza się wzrost liczby leukocytów. Wzrasta lepkość krwi. Powoduje to, wraz ze wzrostem liczby płytek krwi oraz stężenia fibrynogenu, zwiększenie gotowości zakrzepowej.
4. Układ moczowy i równowaga wodno-elektorlitowa:
W rezultacie porodu zarówno błona śluzowa pęcherza moczowego jak i cewka moczowa są obciążone, wskutek ucisku, jakiego doznały ze strony główki płodu. Ściany pęcherza moczowego mają zmniejszone napięcie, co powoduje osłabienie uczucia parcia na mocz oraz niecałkowite opróżnienie pęcherza. Zaleganie moczu w pęcherzu może stanowić podłoże do infekcji w drogach moczowych. Przepełniony pęcherz zwłaszcza w pierwszych godzinach po porodzie może być przyczyną gorszego obkurczania dolnego odcinka macicy i uniesienia macicy w całości ku górze, co może wiązać się ze zwiększonym krwawieniem z dróg rodnych- opróżnienie pęcherza moczowego spowoduje prawidłowe obkurczanie się macicy i normalizację rozmiarów krwawienia poporodowego.
Diureza po porodzie (oddawanie moczu) wybitnie wzrasta nawet do 3000 ml między 2 a 5 dniem po porodzie- pęcherz moczowy napełnia się wręcz szybko i znaczenie. Jest to całkiem normalne, że będziesz korzystać z toalety kilka lub kilkanaście razy więcej.
Zwiększona utrata wody przez skórę (pocenie się) jest także dodatkową drogą utraty nagromadzonych w ciąży płynów.
Przeciętna utrata masy ciała po porodzie wynosi koło 5,5kg, na co składa się masa płodu, popłodu, wód płodowych. Dodatkowo podczas całego porodu kobieta traci około 4kg- jako rezultat utraty płynów i elektrolitów nagromadzonych podczas ciązy. W pierwszym tygodniu połogu następuje utrata około 2000ml, płynów ,a kolejnych 1500ml w ciągu dalszych 5 tygodniu połogu.
5. Układ pokarmowy:
Bezpośredni po porodzie powracają funkcje trawienia i absorpcji w jelicie cienkim. Zaczniesz odczuwać głód, ponieważ podczas porodu zostały wyczerpane zapasy węglowodanów, odczujesz także pragnienie spowodowane utratą płynów zarówno przez skórę jak i z powodu rozpoczynającej się obfitej diurezy. Przykrą dolegliwość stanowią żylaki odbytu, które mogą osiągać znaczne rozmiary, wypadać przez zwieracz zewnętrzny odbytu i powodować znaczne dolegliwości bólowe związane z toczącym się tam lokalnym procesem zakrzepowym.Perystaltyka jelit jest początkowo leniwa, pierwsza wypróżnianie może być dla Ciebie na ogół trudne w związku z bólem w obrębie zeszytej rany krocza pogłębionym przez współdziałające żylaki odbytu.
Jeśli miałaś enemę zastosowaną przed porodem spowoduje ona brak wypróżniania przez kolejne 1-2 dni po porodzie. Łagodne wypróżnianie może spowodować podanie czopków glicerynowych. Zazwyczaj w 2 dobie po operacji pojawia się perystaltyka i odchodzą gazy a wypróżnianie należy sprowokowa po początku 3 doby po zabiegu operacyjnym.
Zaleca się regularne odżywianie z optymalna podąża pokarmów białkowych owoców, warzyw, produktów mlecznych i większych niż zazwyczaj ilości płynów (2-3 litrów). Jeśli karmisz piersią wymagasz podaży około 2600-2800 kcal/dobę. Pamiętaj także o dalszej suplementacji witamin i soli mineralnych.
W czasie połogu o higienę należy dbać podwójnie. W tym czasie higiena jest niezwykle ważna, ponieważ odchody połogowe w zetknięciu z powietrzem mogą wydzielać niemiły zapach oraz stać się siedliskiem groźnych bakterii. Aby zapobiec takiej sytuacji najlepiej zastosować kilka zasad.
Higiena i pielęgnacja krocza:
Higiena i pielęgnacja piersi:
Higiena i pielęgnacja rany po cięciu cesarskim:
Całkowicie normalne w okresie połogu jest:
To powinno Cię zaniepokoić, powinnaś udać się do lekarza:
Do końca połogu (czyli 6 tygodni) nie powinnaś:
Do końca połogu powinnaś:
© Klinika Galena – Wszelkie prawa zastrzeżone. Projekt: kreatywnepiksele.pl
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
